ग्रामपंचायतीमध्ये पर्जन्यमापक यंत्रे बसवण्याचा राज्य सरकारचा महत्त्वाकांक्षी प्रस्ताव आता मंत्रिमंडळाच्या मान्यतेच्या उंबरठ्यावर आहे. यामुळे पावसाच्या मोजणीमध्ये अचूकता येणार असून, शेतकऱ्यांना पीकविमा आणि हवामान आधारित कृषी निर्णयांसाठी नेमका डेटा मिळणार आहे. राज्यातील कृषी क्षेत्राला तंत्रज्ञानाची जोड देणारा हा निर्णय भविष्यातील “स्मार्ट शेती”च्या दिशेने टाकलेलं महत्त्वपूर्ण पाऊल ठरेल.
राज्यातील महसुली मंडळांत यंत्रणांची मर्यादा
सध्या राज्यातील सुमारे 2200 महसुली मंडळांमध्ये पर्जन्यमापक यंत्रे कार्यरत आहेत. मात्र, या मंडळांचं क्षेत्रफळ मोठं असल्यामुळे त्या भागात पडणाऱ्या पावसाच्या नोंदी अचूकपणे घेणं कठीण जातं. परिणामी, पीकविमा दाव्यांमध्ये अडथळे येतात आणि शेतकऱ्यांना त्यांच्या नुकसानीचं योग्य नुकसानभरपाई मिळत नाही. त्यामुळे विमा कंपन्यांविरोधात वारंवार तक्रारी केल्या जात आहेत.
ग्रामपंचायतीमध्ये पर्जन्यमापक यंत्रे का गरजेची?
राज्यात 27,906 ग्रामपंचायती आहेत आणि या प्रत्येक ठिकाणी पर्जन्यमापक यंत्र बसवण्याचा प्रस्ताव कृषी विभागाने तयार केला आहे. ग्रामपंचायतीमध्ये पर्जन्यमापक यंत्रे बसवल्यास कमी क्षेत्रफळात नेमकं पर्जन्यमान नोंदवलं जाईल, जे शेतकऱ्यांच्या हितासाठी अत्यंत उपयुक्त ठरेल. यामुळे हवामान सल्ला अधिक अचूक होईल आणि पीकविमा योजनाही विश्वासार्ह बनतील.
AI आधारित कृषी धोरणासाठी अचूक हवामान डेटा आवश्यक
राज्य सरकार कृषी क्षेत्रात कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) आधारित धोरण राबवण्याच्या तयारीत आहे. या धोरणासाठी हवामानाशी संबंधित अचूक डेटा अनिवार्य आहे. यामध्ये पर्जन्यमान, वाऱ्याचा वेग, तापमान, आर्द्रता यांसारख्या घटकांचा समावेश होतो. ग्रामपंचायतीमध्ये पर्जन्यमापक यंत्रे बसविल्यामुळे हा डेटा स्थानिक पातळीवर उपलब्ध होणार असून, AI आधारित शेतीसाठी मजबूत पाया तयार होईल.
यंत्र बसवण्याची प्रक्रिया कशी राबवली जाणार?
• हवामान विभागाच्या मार्गदर्शक सूचनांनुसार यंत्र बसवण्यासाठी योग्य ठिकाणांची निवड केली जाईल.
• ही ठिकाणं संबंधित जिल्हाधिकाऱ्यांकडून मंजूर करून घेतली जातील.
• निविदा प्रक्रियेनंतर ग्रामपंचायतींमध्ये यंत्रांची प्रत्यक्ष बसवणी केली जाईल.
• कृषी विभाग यासाठी आवश्यक निधीची तरतूद पुरवणी मागण्यांद्वारे करेल.
शेतकऱ्यांना होणारे थेट फायदे
• हवामान आधारित अचूक सल्ल्यामुळे पेरणी, खत व्यवस्थापन, कापणी यासारखे निर्णय योग्य वेळी घेता येतील.
• पीकविमा आणि फळपिकांसाठीची विमा योजना अधिक अचूक ठरेल.
• विमा कंपन्यांबरोबर होणारे वाद टाळता येतील.
• शाश्वत शेतीसाठी निर्णयक्षम डेटा उपलब्ध होईल.
कधीपासून यंत्रे बसवली जातील?
जरी अर्थसंकल्पात या यंत्रांचा उल्लेख झाला असला तरी प्रत्यक्ष आर्थिक तरतूद अद्याप करण्यात आलेली नाही. त्यामुळे येत्या 2025 च्या पावसाळ्यात ही यंत्रे बसवली जाण्याची शक्यता कमी आहे. मात्र मंत्रिमंडळाची मान्यता मिळाल्यानंतर प्रक्रिया गतिमान केली जाईल.
ग्रामपंचायतीमध्ये पर्जन्यमापक यंत्रे बसवण्याचा प्रस्ताव केवळ तांत्रिक बाब नाही, तर शेतकऱ्यांच्या सुरक्षिततेचा आणि शेतीच्या भविष्याचा आधार आहे. अचूक हवामान नोंदी, तंत्रज्ञानाधारित सल्ला आणि पीकविमा योजनेतील पारदर्शकता यामुळे महाराष्ट्रातील कृषी क्षेत्रात एक नवा टप्पा गाठला जाणार आहे.