Inheritance mutation of agricultural land in Maharashtra: शेतजमिनीच्या मालकीसंदर्भात वारस हक्काची नोंद म्हणजे एक अत्यंत महत्त्वाची प्रक्रिया आहे. मालकाच्या मृत्यूनंतर त्याच्या वारसांचा हक्क कायद्यानुसार सातबारा उताऱ्यावर नोंदवला जातो. या प्रक्रियेला वारस नोंदणी किंवा वारस फेरफार असे म्हणतात. पण ही प्रक्रिया नेमकी कशी होते? किती दिवस लागतात? याविषयी सामान्य नागरिकांमध्ये अनेक गैरसमज आहेत. चला तर मग, ही संपूर्ण प्रक्रिया आपण टप्प्याटप्प्याने समजून घेऊया.
वारस नोंदणीचे दोन प्रकार
ग्राम महसूल कार्यालयात फेरफार नोंदणीसाठी दोन प्रमुख प्रकार आहेत:
१. नोंदणीकृत फेरफार:
• या प्रकारात जमीन खरेदी-विक्री, गहाणखत, हक्क सोडवटा अशा कायदेशीर दस्ताऐवजांची नोंद असते.
• हे दस्तऐवज दुय्यम निबंधक कार्यालयात नोंदवले जातात.
• ही माहिती ई-फेरफार प्रणालीद्वारे ग्राम महसूल अधिकाऱ्यांच्या संगणक प्रणालीत थेट उपलब्ध होते.
• त्यामुळे फेरफार लवकर नोंदवले जातात.
२. अनोंदणीकृत फेरफार:
• वारस नोंदीसारख्या फेरफारांना अनोंदणीकृत म्हणतात.
• यामध्ये नागरिकांनी स्वतः ग्राम महसूल अधिकारी (तलाठी) यांच्याकडे अर्ज करून आवश्यक कागदपत्रे सादर करावी लागतात.
• ही प्रक्रिया थोडी अधिक वेळखाऊ असते कारण तिच्यात मानवी हस्तक्षेप अधिक असतो.
वारस नोंदीसाठी आवश्यक टप्पे
१. अर्ज दाखल करणे:
• जमीनधारकाच्या मृत्यूनंतर त्याचे वारस तलाठी किंवा ग्राम महसूल अधिकारी यांच्याकडे अर्ज करतात.
• अर्जासोबत खालील कागदपत्रे जोडावी लागतात:
• मृत्यू दाखला
• नातेवाईकांचा दाखला (वारस प्रमाणपत्र)
• जमीनधारकाचे नाव असलेला ७/१२ उतारा
• आधारकार्ड/ओळखपत्र
२. वारस नोंदवहीत नोंद घेणे (गाव नमुना ६क):
• तलाठी/ग्राम महसूल अधिकारी सर्व कागदपत्रांची पडताळणी करून ही नोंद गाव नमुना ६ क मध्ये घेतात.
• त्यानंतर ही नोंद मंडल अधिकारीकडे मंजुरीसाठी पाठवली जाते.
३. मंडल अधिकाऱ्यांची तपासणी:
• मंडल अधिकारी सर्व कागदपत्रे तपासून फेरफार मंजूर किंवा नामंजूर करण्याचा निर्णय घेतात.
• जर फेरफार मंजूर झाला, तर पुढील टप्पा सुरू होतो.
४. हितसंबंधितांना नोटीस:
• मंजुरीनंतर संबंधित सर्व वारस, हितधारक यांना १५ दिवसांची नोटीस दिली जाते.
• कोणी हरकत नोंदवली, तर ती मंडल अधिकारी पुढे निर्णयासाठी घेतात.
• हरकत आल्यास त्या आधारावर फेरफार बदलू शकतो किंवा अडथळा येऊ शकतो.
५. सातबारा व ८-अ मध्ये नावाची नोंद:
• सर्व प्रक्रिया पूर्ण झाल्यावर फेरफार अंतिम मानला जातो.
• नंतर नवा फेरफार ७/१२ उतारा (सातबारा) आणि ८अ मध्ये नोंदवला जातो.
• त्यामुळे जमीन आता नव्या वारसांच्या नावावर होते.
संपूर्ण प्रक्रियेस किती वेळ लागतो?
वारस नोंदणीसाठीची ही प्रक्रिया सामान्यतः ३० ते ६० दिवसांपर्यंत चालू शकते, पण:
• कागदपत्रे अपूर्ण असतील
• हरकत आल्यास
• अधिकाऱ्यांची अनुपस्थिती
• प्रणालीतील तांत्रिक अडचणी
या सगळ्या बाबींमुळे प्रक्रिया अधिक वेळ घेऊ शकते.
तक्रार कुठे करायची?
जर वेळेत फेरफार होत नसेल किंवा अधिकारी सहकार्य करत नसतील, तर संबंधित तालुक्याचे तहसीलदार यांच्याकडे आपण तक्रार दाखल करू शकता.
शेतजमिनीच्या वारस नोंदीची प्रक्रिया कायदेशीर, पारदर्शक आणि संपूर्ण पुराव्यांवर आधारित असते. नागरिकांनी ही प्रक्रिया समजून घेऊन सर्व कागदपत्रे व्यवस्थितपणे सादर केल्यास विलंब टाळता येऊ शकतो. शासकीय यंत्रणांवर विश्वास ठेवून संयमाने व पारदर्शकतेने ही प्रक्रिया पार पाडावी.