How to start vermicompost business: सध्या देशभरात सेंद्रिय शेतीकडे शेतकऱ्यांचा कल मोठ्या प्रमाणावर वाढताना दिसतो आहे. रासायनिक खतांचा अतीव वापर केल्यामुळे जमिनीची गुणवत्ता कमी होत चालली आहे. अशा परिस्थितीत, शेतकऱ्यांना टिकाऊ व पर्यावरणपूरक पर्याय म्हणून गांडूळ खताचा पर्याय अधिक आकर्षक वाटू लागला आहे.
Vermicompost business – Organic compost business
गांडूळ खताच्या वापरामुळे शेतीचा उत्पादन खर्च कमी होतो, पिकांची गुणवत्ता सुधारते आणि उत्पन्नात लक्षणीय वाढ होते. विशेष म्हणजे, गांडूळ खत निर्मितीचा व्यवसाय कमी गुंतवणुकीत सुरू करून दरवर्षी लाखोंचा नफा मिळवता येतो.
Vermicomposting process
गांडूळ खत म्हणजे गांडूळांच्या साहाय्याने सेंद्रिय कचऱ्याचे आणि शेणखताचे उच्च दर्जाच्या खतात रूपांतर. या प्रक्रियेला ‘व्हर्मी-कंपोस्टिंग’ (Vermicomposting) असेही म्हणतात. तयार झालेल्या खतामध्ये नत्र, स्फुरद, सेंद्रिय कर्ब, पाण्याची धारणक्षमता वाढवणारी तत्त्वे भरपूर प्रमाणात असतात. हे खत मातीचा पोत सुधारते आणि पिकांना नैसर्गिक पोषण देते.
हे देखील वाचा
पंतप्रधान मुद्रा योजनेतुन कसे घ्याल 10 लाखांपर्यंतचे कर्ज?
गांडूळ खत प्रकल्प सुरू करण्यासाठी काय करावे?
1. जागेची योग्य निवड (Best location for vermicompost unit)
गांडूळ खत प्रकल्प सुरू करण्यासाठी सावलीची किंवा अर्धसावलीची जागा निवडणे आवश्यक आहे. गांडूळ थंड व दमट हवामानात चांगले कार्य करतात, त्यामुळे थेट उन्हापासून त्यांना संरक्षण मिळणारी जागा निवडावी. तुम्ही शेड टाकून देखील ही व्यवस्था करू शकता. सुरुवातीला केवळ 10 बाय 10 फूट इतक्या जागेतही प्रकल्प सुरू होऊ शकतो.
2. आवश्यक कच्चा माल (Raw materials for vermicomposting)
या प्रकल्पासाठी तुमच्याकडे गोठ्यातील शेण, घरातील सेंद्रिय कचरा, पिकांचे अवशेष, पालापाचोळा यांसारखा कच्चा माल असावा लागतो. या सर्व कचऱ्याचा ओलावा 60 ते 70% दरम्यान असणे अत्यंत आवश्यक आहे. हे घटक योग्य प्रमाणात कुजवून गांडूळांना खाण्यायोग्य बनवले जातात.
3. योग्य गांडूळाची निवड (Best worms for vermicomposting)
गांडूळ खतासाठी ‘आइसिनिया फेटिडा’ (Eisenia Fetida) किंवा ‘युरोफायलस युगेनिया’ (Eudrilus Eugeniae) या जातींचा वापर सर्वोत्तम मानला जातो. हे गांडूळ अन्नद्रव्ये झपाट्याने खाऊन त्याचे खतामध्ये रूपांतर करतात.
हे देखील वाचा
लाडकी बहिण योजनेतून कसे घ्याल 40,000 पर्यंतचे कर्ज, पहा कागदपत्रे, आणि अर्ज प्रक्रिया
4. खत तयार करण्याची पद्धत (Vermicomposting process step by step)
सर्व कच्चा माल चांगल्या प्रकारे मिसळून 10 ते 15 दिवसांपर्यंत कुजवून घ्यावा. त्यानंतर त्या कुजलेल्या पदार्थावर गांडूळ सोडावे. साधारणतः 4 ते 6 आठवड्यांच्या कालावधीत गांडूळ खत तयार होते. तयार झालेले खत गाळून विक्रीसाठी तयार करता येते.
5. पाणी व्यवस्थापन (Water management in vermicomposting)
गांडूळांसाठी दमट वातावरण आवश्यक असते. त्यामुळे दर 3 ते 4 दिवसांनी पाणी शिंपडावे, जेणेकरून ओलावा टिकून राहील. मात्र, पाण्याचा अतिरेक टाळावा – गांडूळ दुरुस्त निचरा नसलेल्या ठिकाणी मरू शकतात.
6. खर्च व नफा किती? (Vermicompost cost and profit analysis)
सुरुवातीला 25,000 ते 50,000 इतकी गुंतवणूक लागते. यात शेड, गांडूळ खरेदी, ट्रे किंवा पलंग तयार करणे, शिंपडण्यासाठी वापराचे पंप इत्यादी खर्च समाविष्ट असतो. गांडूळ खताची बाजारात किंमत प्रतिकिलो 5 ते 30 दरम्यान असते. एका वर्षात जर तुम्ही 10 ते 12 टन खत तयार केले, तर लाखो रुपयांचा नफा सहज मिळवता येतो. याशिवाय गांडूळांची विक्रीही एक अतिरिक्त उत्पन्नाचा स्रोत ठरतो.
हे देखील वाचा
2025 मध्ये वैयक्तिक कर्जासाठी या 5 बँका देत आहेत सर्वात कमी व्याजदर
7. विक्री कशी करावी? (How to sell vermicompost)
गांडूळ खताची विक्री तुम्ही खालील ठिकाणी करू शकता:
• सेंद्रिय शेती करणारे शेतकरी
• नर्सरी व फळबाग उत्पादक
• कृषी सेवा केंद्रे व शेतकरी उत्पादक कंपन्या
• स्थानिक बाजारपेठ
• ऑनलाईन पोर्टल (जसे की Amazon, Flipkart, Krishi Jagran इ.)
जास्त ग्राहक मिळवण्यासाठी तुमचे स्वतःचे ब्रँडिंग आणि पॅकिंग केल्यास फायदा होतो.
8. अनुदानासाठी कुठे अर्ज करायचा? (Agricultural subsidy for vermicompost)
गांडूळ खत प्रकल्पासाठी शासकीय योजनांतर्गत विविध अनुदाने मिळू शकतात. विशेषतः कृषी विभाग व आत्मा योजना अंतर्गत:
• गांडूळ खरेदीसाठी
• शेड उभारणीसाठी
• आवश्यक साधनसामुग्रीसाठी
यासाठी जिल्हा कृषी अधिकारी कार्यालयात संपर्क साधावा आणि आवश्यक त्या अर्जपत्रासह अनुदानासाठी अर्ज करावा.
Profitable organic fertilizer business in India
गांडूळ खत प्रकल्प (vermicompost business) हा कमी गुंतवणुकीत सुरू करता येणारा आणि दीर्घकाळ टिकणारा नफा देणारा व्यवसाय आहे. सेंद्रिय शेतीला चालना देण्यासाठी आणि जमिनीची गुणवत्ता टिकवून ठेवण्यासाठी ही संकल्पना फारच उपयुक्त आहे.